Een voortdurend experiment
Bedrijfsleven en overheid
- Aan het begin van de 20ste eeuw stelt de overheid zich relatief terughoudend op in haar bemoeienis met het bedrijfsleven. Tijdens en na de Eerste Wereldoorlog wordt zij wat dit betreft meer actief en meer richtinggevend. Na de Tweede Wereldoorlog zet die tendens door, tot in de jaren 1970.
- Sinds de jaren 1980 kan men discussiëren over de vraag, hoe belangrijk nationale overheden in Europa nog zijn voor de ontwikkeling van het bedrijfsleven. Er is een verschuiving van beleidsbevoegdheden van de nationale hoofdsteden in de Europese Unie naar - onder andere - Brussel en Frankfurt. Tegelijkertijd staan de economische orde en de verhouding tussen het bedrijfsleven en de overheid in heel Europa ter discussie. Er is een tendens om meer over te laten aan de markt en minder te vertrouwen op de mogelijkheden van overheden. Toch betekent dit niet dat de rol van de overheid is uitgespeeld. Tegenover meer marktgerichte modellen voor de economische orde worden andere modellen verdedigd, waarin de overheid als leidende partij of als overlegpartner voor het bedrijfsleven een grote invloed behoudt.
- De relatie tussen het bedrijfsleven en de overheid is complex. Het bedrijfsleven is niet één enkele partij, en de overheid evenmin. Het bedrijfsleven en de overheid kunnen verschillende rollen spelen. De overheid kan het bedrijfsleven stimuleren en corrigeren. Zij is daarnaast opdrachtgever voor het bedrijfsleven, en soms ook zelf producent. Het bedrijfsleven produceert goederen en diensten. Het schept werkgelegenheid en welvaart. Ondernemingen onderkennen daarnaast steeds meer een brede verantwoordelijkheid voor ecologisch en maatschappelijk welzijn. De betrekkingen tussen het bedrijfsleven en de overheid zijn geen een-richting-verkeer, maar een interactief proces. Daarbij staan aan beide kanten belangen op het spel. Van beide kanten worden initiatieven genomen. Er kan sprake zijn van convergentie en divergentie, van partnership en conflict. Tenslotte staat de relatie tussen het bedrijfsleven en de overheid in een bredere economische, sociaal-culturele, politieke en technologische context.
- De economische orde en de betrekkingen tussen het bedrijfsleven en de overheid, in Nederland in de twintigste eeuw, zijn in grote lijnen getypeerd als een neo-corporatief systeem. Er wordt ook gesproken van een 'overlegeconomie', en sinds de jaren 1990 van het 'poldermodel'. Vaak wordt een verband gelegd tussen de overlegeconomie en een algemene maatschappelijke cultuur van overleg en samenwerking, waarmee Nederland zich zou onderscheiden van andere landen. Het onderzoek wil in grote lijnen beschrijven en analyseren hoe de relatie tussen het bedrijfsleven en de overheid zich heeft ontwikkeld. Wat is haar plaats en haar rol in de economische orde? Is er een specifiek Nederlands model van de relatie tussen het bedrijfsleven en de overheid? Is er een verband met een algemene politieke en maatschappelijke cultuur van overleg en consensus? Waarin helpen - of hinderen - de overheid en de economische orde het bedrijfsleven in de concurrentie? Is het Nederlandse bedrijfsleven wat dit betreft beter of slechter af dan het bedrijfsleven in andere landen? Wat zijn de recente ontwikkelingen en trends naar de toekomst? Moet een modelwisseling worden verwacht, met name in de richting van een economische orde die meer uitgaat van een vrije werking van de markt? Of geven een bredere nationale overlegcultuur en een sterke pad-afhankelijkheid continuïteit aan de relatie tussen het bedrijfsleven en de overheid? Het onderzoek zal hierbij gebruik maken van inzichten uit de institutionele economie (P.A. Hall en D. Soskice), de cultuursociologie (A.C. Zijderveld) en de bestuurskunde (A.J.A. Godfroij en N.J.M. Nelissen).
- Algemene ontwikkelingen zullen in het onderzoek worden aangevuld en ingekleurd met detailstudies. Zo kan ook op het niveau van de bedrijfstak en de onderneming worden onderzocht hoe belangrijk overleg en samenwerking zijn in de relatie tussen het bedrijfsleven en de overheid. En in hoeverre een overlegcultuur bijdraagt aan economisch succes. Enkele thema's zijn:
- De ontwikkeling van het arbeidsvoorwaardenoverleg
- Bedrijfsleven en openbare financiën
- Het beleid rond de ontwikkelingssamenwerking
- Stadsontwikkeling en grootwinkelbedrijf
- Waterstaat en bouwbedrijf
- Uitvoeringsculturen in de sociale zekerheid
Publicaties en papers
- Jan Peet, De overlegeconomie en de crisis. Geen reden voor drastische verandering. [PDF-file 35 Kb].
- Jan Peet, Toekomst overlegeconomie. Naar een nieuw Angelsaksisch model?. De tekst is in een enigszins gewijzigde vorm gepubliceerd als 'Zoeken naar nieuw evenwicht. Toekomst overlegeconomie', in Zeggenschap. Tijdschrift over arbeidsverhoudingen 17 (2006), nr. 1 (maart 2006) 32-35 [PDF-file 85 Kb].
- Peet (Jan)
Sociaal-economisch beleid en sociaal-economische orde : de ontwikkeling in Nederland in de 20ste eeuw. Paper voor de voorjaarworkshop op 14 april 2005 in Utrecht [PDF-file 210 Kb] - Peet (Jan)
Economisch succes en overlegcultuur : bedrijfsleven en overheid in Nederland in de 20ste eeuw. Paper (2004) [PDF-file 224Kb] - top